Demans tek başına bir hastalık değil, bir beyin bozukluğunun varlığını gösteren birden fazla belirtinin bir araya gelmesi durumudur. Demans genellikle bilişsel becerilerde azalma ve hafıza problemlerini işaret etmek için kullanılmaktadır. Bu yazımızda detaylı olarak demans belirtileri hakkında bilgi vereceğiz.
Demans kimlerde görülür?
Demans sağlıklı sinir hücrelerinin çalışmayı durdurması ve beyin hücrelerinin hasar görerek ölmesi durumudur. Yaşlanma ve ailede demans bulunması gibi faktörler demans riskini arttırmaktadır.
Demans risk grupları şunlardır:
- Fazla alkol kullananlar,
- Çok sigara içenler,
- Arteroskleroz hastaları,
- Yüksek / düşük tansiyon hastaları,
- LDL kolesterolü yüksek olan kişiler,
- Depresyon,
- Diyabet,
- Östrojen yüksekliği,
- Kanda homosistein (vücudun ürettiği bir aminoasit) yüksekliği.
Demans belirtileri nelerdir? Demans nasıl anlaşılır?
Demansın birçok türü bulunmatadır. Alzheimer hastalığı, vasküler demans, Lewy cisimli demans, Parkinson hastalığı, karma demans ve frontotemporal demans gibi türleri bulunmaktadır.
Demans belirtileri hastalığın türüne göre farklılık gösterecektir. Ancak ilk ortaya çıktığı zamanlarda bazı ortak demans belirtileri görülmektedir. En sık görülen demans belirtileri şunlardır:
Kısa Süreli Hafıza Kaybı
Bilişsel bir probleme işaret eden ilk belirtiler arasında hafıza kaybı yer almaktadır. Demans vakalarında kişilerde genellikle ilk zamanlarda kısa süreli hafıza kaybı görülür.
Örneğin kişi yakın zamanlı etkinlikleri, tanıdığı bir kişinin veya bir ünlünün ismini, yolları veya yerleri unutabilir. Hafıza kaybına bağlı olarak sürekli aynı soruları sorabilir.
Bunun nedeni beyin hücreleri arasındaki iletişimi bozan enflamasyon ve diğer biyolojik değişikliklere bağlı beyin hasarıdır.
2015 yılında American Academy of Neurology dergisinde yayınlanan bir araştırmada demans görülen kişilerin hastalığın başlamasından birkaç yıl önce bile hafıza problemleri yaşadığı belirtilmiştir. Zaman içerisinde hafıza kaybı günlük yaşamı etkileyecek kadar şiddetli hale gelebilir.
Düşünceleri İletme Güçlüğü
Demans belirtileri arasında bir diğeri fikirleri ve düşünceleri iletme güçlüğüdür. Daha basit ifade etmek gerekirse kişi bir şeyleri başkalarına açıklama konusunda sürekli sıkıntı yaşar. Özellikle sözlü ve yazılı iletişimde güçlük çekilir. Konuşmalarda derinlik ve mantık eksikliği yaşanır.
Bu durum kişinin konuştuğu kişiyle ilgili yaşadığı hafıza kaybından kaynaklanabileceği gibi basit sözcükleri unutma gibi problemlerden de kaynaklanabilir. Demans sürecinin ileriki aşamalarında kişiyle konuşmak ve iletişim kurmak son derece zor hale gelir.
Sıklıkla Kafa Karışıklığı
Demans sürecinin ilk başlarında kişi konsantrasyon eksikliği ve kafa karışıklığı belirtileri gösterebilir. Demans belirtileri arasındaki hafıza kaybı ve iletişim kurma güçlüne bağlı olarak kafa karışıklığı oluşur. Kafa karışıklığı zaman ve mekan ile ilgili de olabilir.
Örnek vermek gerekirse demans hastaları şuan, geçmiş ve gelecek hakkında kafa karışıklığı yaşayabilir. Hatta o anda nerede olduklarını ve oraya nasıl geldiklerini unutabilir.
Demans belirtileri arasında kafa karışıklığı ile birlikte konsantrasyon güçlüğü de görülür. Hasta daha önce kolaylıkla yaptığı işleri artık daha uzun sürede ve daha zor gerçekleştirmektedir.
Eşyaları Yanlış Yere Koymak
Hepimiz zaman zaman ev veya araba anahtarını nereye koyduğumuzu unutabiliriz. Ancak bir kişi eğer sıklıkla eşyalarını nereye koyduğunu unutuyor ve onları bulamıyorsa bu durum demans belirtileri arasında kabul edilebilir.
Demans hastalığının ilk evrelerinde kişi eşyaları yanlış yere koyar. Hatta onları normal karşılanmayacak yerlere ile koyabilir. Eşyalarını kendi yerinde bulamadıklarında ise genellikle bununla ilgili başka kişileri suçlama eğiliminde olurlar.
Çabuk Sinirlenme ve Duygu Durum Değişiklikleri
Duygu durum değişiklikleri ve gittikçe depresif, şüpheci, korkulu ve gergin hale gelmek demans belirtileri arasındadır. Orta düzeyde depresyon demans hastalarında yaygın olarak görülmektedir.
2012 yılında yayınlanan bir araştırmada ileri yaşlarda başlayan depresyonun demans belirtileri arasında kabul edildiği belirtilmiştir.
Sık duygu durum değişiklikleri nedeniyle hastada kişilik değişimleri gerçekleşebilir. Örneğin normalde utangaç olan bir kişi birden çok dışa dönük biri haline dönüşebilir. Belirli bir rutinleri bozulduğunda buna çok sinirlenip aşırı üzülebilirler.
Demans belirtileri arasındaki duygu durum değişiklikleri genellikle kişinin kendisi tarafından değil, çevresindeki kişilerce fark edilmektedir.
Dolaylı Dili Anlayamama
İlk demans belirtileri arasında bir diğeri kinayeleri kaçırmak veya kinayeyi anlayamamaktır. Nörodejeneratif hastalıkların çoğunda kişilerde kinaye, espri gibi dolaylı dil kullanılarak yapılan anlatımları anlama güçlüğü görülür.
2015 yılında Journal of Alzheimer’s Disease dergisinde yayınlanan bir araştırmada demans hastalarında sosyal bilişsel bozukluk göstergelerinden birinin de esprileri anlayamama olduğu belirtilmiştir. Esprileri anlama kabiliyeti nörodejeneratif hastalıklarda sosyal işlev indeksinin tespit edilmesinde kullanılmaktadır.
Muhakeme Bozukluğu
Demans belirtileri arasında doğru kararı alma ve yargıya varmada güçlük çekilmesi yer almaktadır. Demans başlangıcında kişinin düşünme becerisinde bozulma görüldüğünden kişinin yargılarında ve mantıksal becerilerinde bir çöküş gerçekleşebilir.
Bazı kişilerde mesafeyi algılamada veya bir nesnenin şeklini ayırt etmede güçlük yaşanırken, bazıları para vb. konularda sıklıkla hata yapar. Örneğin kişi banyoyu su basması gibi günlük bir problemi nasıl çözeceğini bilemeyebilir. Parayla ilgili konularda muhakeme yeteneği kaybolabilir.
Sıklıkla Düşme ve Tökezleme
Bilişsel bozuklukları olan kişilerde iki ayağı takılıp düşme sıklıkla görülür. Bunun nedeni görsel ve uzamsal algıdaki bozulmalardır. Bu bozulmalar kişide mesafe algısını bozarak sıklıkla düşmelere neden olur.
Demans belirtileri arasındaki denge ve yürüme problemleri de hafif düzeyde bilişsel bozukluğu olan kişilerde yaygındır.
2010 yılında yayınlanan bir araştırmada demans gibi bilişsel bozuklukların ileri yaşlarda düşme için önemli bir risk faktörü olduğu belirtilmiştir. İleri yaşta olup sıklıkla düşen bir yakınınız varsa demans kontrolü için doktora başvurmanız yerinde olacaktır.
Girişimsizlik veya Apati
Demans belirtileri arasında bir diğeri de kişinin hiçbir girişme bulunmaması ve apati durumunda olmasıdır. Kişi normalde çok zevk aldığı hobilerine veya aktivitelere karşı ilgisini kaybedebilir. Aile bireyleri veya arkadaşlarıyla görüşmeye karşı ilgisiz durabilir.
Bunun yerine kişi yayınlanan şeye bile hiçbir ilgi göstermeksizin saatlerce televizyonun önünde oturmayı veya sürekli uyumayı tercih edebilir.
Alzhemier ve frontotemporal demans gibi bazı demans türlerinde apati de demans belirtileri arasında kabul edilmektedir.
Kişisel Bakım ve Hijyene Karşı İlgisizlik
Demans beyni etkilediği için demans hastaları genellikle dişlerini fırçalamayı, duş almayı, saçını taramayı, tırnaklarını kesmeyi, kıyafetlerini değiştirmeyi ve hatta tuvaleti kullanmayı bile unutabilir.
Kişisel bakım ve hijyene karşı ilgi kaybı oluşabilir. Hasta en son ne zaman duş aldığını veya dişlerini fırçaladığını hatırlamayabilir. Bu hususlarda kendisine yapılan yardım ve destek tekliflerini reddedebilir.
Sağlıklı dönemlerinde temizlik ve kişisel hijyene çok dikkat eden kişilerde bu belirtiler özellikle dikkat çekici hale gelir.
Diğer Demans Belirtileri
- Küçük sayısal hesaplamalar yapma, parayı kullanma ve sayıları kullanarak bir iş yapma konusunda güçlük yaşama,
- Düşünmede yavaşlama,
- Doğru kelimeyi bulmakta zorlanma,
- Okurken satır atlama,
- Planlama ve organizasyon gerektiren aktiviteleri sürdürmekte zorluk çekme,
- Görselleri algılamakta ve uzamsal ilişkileri ayırt etmekte zorlanma,
- İş veya sosyal aktivitelerden geri çekilme,
- Motor becerilerde, dokunma ve koku alma duyusunda zayıflama.
