Genel anestezi cerrahların bir hastayı ameliyat edebilmek için uyguladığı geri döndürülebilir bilinç kaybı ve analjezi durumudur. Aslında genel anestezi bir uyku durumu değil ilaçlarla başlatılmış bir koma durumudur. Hasta ilaçlar yoluyla tepkisiz ve bilinçsiz hale getirilir. Genel anestezi cerrahlar tarafından ameliyatlarda yaygın olarak kullanılmakla birlikte hasta ve hasta yakınlarında da birtakım soru işaretlerine neden olmaktadır. Bu yazımızda bu soru işaretlerinizi gidermeye çalışacağız. Yazımızda “Genel anestezi nedir?”, genel anestezinin riskleri, genel anestezi türleri, genel anestezi aşamaları, genel anestezinin yan etkileri ve genel anesteziden önce yapmanız gerekenler hakkında oldukça detaylı bilgiler bulabilirsiniz.
Genel anestezi normal koşullarda damar yoluyla ya da solunum yoluyla uygulanır. Genel anestezi altında iken hasta acıyı hissetmez ve bir hafıza kaybı yaşayabilir.
Genel anestezi ilaçları bir anestezi uzmanı ya da anestezi hemşiresi tarafından uygulanır. Bu sağlık uzmanları ameliyat süresince hastanın hayat belirtilerini ve nefes alma hızını da takip edecektir.
Genel anestezi 1841 yılında Crawford Long’un hastasına dietil eter vererek ameliyatı acısız bir şekilde gerçekleştirmesinden bu yana yaygın bir şekilde uygulanmaktadır.
Genel Anestezi Hakkında Bilmeniz Gerekenler
Yazımızın henüz başında iken genel anestezi hakkında bilmeniz gerekenleri birkaç maddede özetlemek istiyoruz. Bu hususlarla ilgili detayları yazımızın aşağıdaki kısımlarında bulabilirsiniz:
- Genel anestezi ameliyattan önce bir anestezi uzmanı ya da anestezist tarafından uygulanmaktadır.
- Genel anestezi ilaçlarının birtakım riskleri bulunmaktadır. Ancak genel anestezi ilaçları doğru bir şekilde uygulanırsa bu riskler oldukça azalmaktadır.
- Genel anestezi altındaki hastanın ameliyat sırasında istemsizce uyanması son derece nadir görülen bir durumdur.
- Genel anestezinin yan etkileri arasında baş dönmesi ve mide bulantısı yer almaktadır.
- Genel anestezi mekanizmasının nasıl çalıştığı bilim adamlarınca hala tam olarak bilinmemektedir.
Genel Anestezinin Yan Etkileri
Genel anestezinin yan etkilerini kısa vadeli yan etkiler ve uzun vadeli yan etkiler olarak iki başlık altında toplayabiliriz. Genel anestezinin yan etkileri çoğunlukla kısa vadelidir ve ameliyattan hemen sonra görülmeye başlar. Ameliyattan hemen sonra ortaya çıkan genel anestezinin yan etkileri çoğunlukla uzun sürmeyecektir. Ameliyat yapıldıktan ve anestezi ilaçları kesildikten sonra hasta yavaş yavaş uyanmaya başlar. Bu esnada hasta muhtemelen sersemlemiş hissedecektir.
Genel Anestezinin Kısa Vadeli Yan Etkileri
Kısa vadeli olarak yani ameliyattan hemen sonra görülen genel anestezinin yan etkileri şu şekilde sıralanabilir:
- Mide bulantısı ve kusma. Genel anestezinin yan etkileri arasında en çok bilinen ve en yaygın olarak görülen yan etki mide bulantısı ve kusmadır. Bu yan etkiler hastada bir ya da iki gün devam edebilir. Bu sırada doktor gözetiminde mide bulantısı ilaçları kullanılabilir.
- Ağız kuruluğu. Hasta ameliyattan sonra uyandığında ağız kuruluğu hissedebilir. Mide bulantısını arttırmadığı sürece ağız kuruluğu problemini gidermek için yudum yudum su içilebilir.
- Boğaz Ağrısı. Ameliyat esnasında nefes alabilmeniz için boğazınıza yerleştirilen tüp çıkarıldığında hafif bir boğaz ağrısı hissedilebilir.
- Üşüme ve Titreme. Genel anestezi altında iken vücut ısısının düşmesi normaldir. Doktorlar ve hemşireler ameliyat süresince vücut ısısının fazla düşmesini engelleyecektir. Ancak hasta uyandığında üşüme ve titreme devam edebilir. Genel anestezinin yan etkileri arasındaki üşüme ve titreme birkaç dakika ya da birkaç saat sürebilir.
- Zihin bulanıklığı. Genel anestezi etkisi geçip hasta uyandıktan sonra kendini sersemlemiş ve bulanık bir zihin ile bulabilir. Genel anestezinin yan etkileri arasında en bilinenlerinden biri olan zihin bulanıklığı genellikle birkaç saat devam eder. İleri yaştaki hastalarda bu zihin bulanıklığı birkaç gün ve hatta birkaç hafta etkisini sürdürebilir.
- Kas ağrıları. Ameliyat esnasında kasları rahatlatmak için kullanılan ilaçlar genel anesteziden sonra kas ağrılarına yol açabilir.
- Kaşıntı. Ameliyat esnasında ya da ameliyattan sonra narkotik ilaçların kullanılması halinde kaşıntı hissedilebilir. Kaşıntı, narkotik ilaçların yan etkileri arasında yaygın ortaya çıkan bir durumdur.
- Mesane Problemleri. Genel anestezinin etkisi geçtikten sonra bir süre idrar yaparken sorun yaşanabilir.
- Baş dönmesi. Genel anestezinin etkisi geçip hasta ilk uyandığında baş dönmesi sık görülür. Bu durumda hastanın bol sıvı tüketmesi yardımcı olacaktır.
Genel Anestezinin Uzun Vadeli Etkileri
Genel anestezinin yan etkileri çoğunlukla kısa vadelidir. Çoğu durumda hastalarda uzun vadeli bir yan etki görülmez. Ancak ileri yaştaki hastalarda genel anestezinin yan etkileri birkaç gün veya birkaç hafa devam edebilir. Bu yan etkiler şunlardır:
- Ameliyat sonrası hezeyanlar. Bazı kişilerde ameliyat sonrasında kafa karışıklığı, oryantasyon eksikliği ve kişileri ya da olayları hatırlayamama gibi problemler ortaya çıkabilir. Bu oryantasyon bozukluğu gelip gider, ancak genellikle bir hafta devam eder.
- Ameliyat sonrası bilişsel disfonksiyon. Bazı kişilerde ameliyattan sonra süregiden hafıza problemleri veya diğer tür bilişsel bozukluklar ortaya çıkabilir. Ancak bunların genel anestezi ilaçlarından kaynaklanma ihtimali düşüktür. Bu tür durumların genellikle ameliyatın kendisinden kaynaklandığı düşünülmektedir.
Araştırmalar genel anestezinin yan etkileri ile ilgili olarak 60 yaş ve üzeri kişilerde bu yan etkilerin uzun süreli olabileceğini belirtmektedir.
Ayrıca ameliyat sonrası hafıza kaybı veya diğer tür bilişsel bozukluklar:
- Felç geçiren kişilerde,
- Kalp hastalarında,
- Akciğer hastalarında,
- Alzheimer hastalarında,
- Parkinson hastalarında
daha sık olarak görülmektedir.
Genel anestezinin yan etkileri kimlerde görülür?
Çoğunlukla genel anestezi son derece güvenlidir. Asıl riskli olan ameliyatın kendisidir. Ancak ileri yaştaki kişilerde ve uzun ameliyatlarda genel anestezinin yan etkileri görülme sıklığı artmaktadır.
Aşağıdaki sağlık sorunlarını yaşayan kişiler genel anestezi öncesinde yan etkiler hakkında mutlaka doktora danışmalıdır. Genel anestezinin yan etkileri çoğunlukla şu kişilerde görülür:
- Geçmişte anesteziye olumsuz tepki veren kişiler,
- Uyku apnesi yaşayan kişiler,
- Felç hastaları
- Obez bireyler
- Yüksek tansiyon hastaları
- Diyabet hastaları
- Kalp hastaları
- Akciğer hastaları
- Böbrek hastaları
- İlaç alerjisi bulunan kişiler
- Sigara içen kişiler
- Çok sık alkol tüketenler
- Kan inceltici ilaç kullananlar.
Genel anestezide ölüm riski var mıdır?
Tek başına genel anestezi nedeniyle ölüm son derece nadir görülen bir durumdur. Genel anestezi nedeniyle ölüm her 100.000 ila 200.000 kişide bir görülmektedir. Genel anestezi çoğunlukla güvenilir bir uygulamadır. Ameliyatın kendisi nedeniyle ölüm riski çoğunlukla genel anestezi nedeniyle ölüm riskinden yüksektir.
Genel anestezi altındaki hasta ameliyatta uyanabilir mi?
Genel anestezi ilaçları yoluyla tüm hislerin ortadan kaldırılmasına rağmen genel anestezi altındaki hastanın ameliyatta uyanması nadir görülen bir durumdur.
Genel anestezi altındaki hastanın ameliyatta uyanması yaklaşık olarak 19.000’de 1 görülmektedir.
Bazı durumlarda ise genel anestezi süresince verilen kas gevşeticiler nedeniyle hasta ağrıyı hissetmez, cerraha herhangi bir tepki veremez, konuşamaz, hissedemez ancak yine de ameliyatta olduğunun ve yapılan işlemin farkında olabilir.
Genel anestezi altında iken ameliyatta istem dışı uyanan hastalarda uzun dönemli psikolojik problemler görülebilir. Çoğunlukla ameliyatta uyanma hali kısa sürer ve yalnızca sesleri işitme şeklinde, genellikle ameliyattan önce ortaya çıkar.
Yapılan bir araştırma genel anestezi altında iken ameliyatta uyanan hastaların sürüklenme, dikiş, ağrı, felç, boğulma gibi hisler yaşadıkları belirlenmiştir.
Genel anestezi altında iken hastanın ameliyatta uyanması nadir bir durum olmakla birlikte tam olarak neden yaşandığı bilinmemektedir. Aşağıdaki faktörlerin bunda etkili olduğu düşünülmektedir:
- Kalp ve akciğer problemleri
- Her gün alkol tüketmek
- Acil durumlarda yapılan ameliyatlar
- Sezeryan ile doğum yapmak
- Anestezi uygulamasında yapılan hatalar
- Bazı ilave ilaçların kullanılması
- Depresyon hastalığı
Anestezi Türleri
Anestezinin 3 türü bulunmaktadır. Genel anestezi, anestezi türlerinden yalnızca biridir.
Bir diğer tür lokal anestezidir. Ayak tırnağı ameliyatı gibi küçük ameliyatlarda lokal anestezi tercih edilir. Lokal anestezi verilen bölgede ağrı ve his azalır, ancak ameliyat süresince hastanın bilinci açıktır.
Bölgesel anestezi ise anestezinin üçüncü türüdür. Bölgesel anestezi durumunda vücudun belirli bir bölümü uyuşturulur. Örneğin doğum esnasında vücudun alt bölümünün uyuşturulması bölgesel anestezi uygulamasına örnek olarak gösterilebilir. Bölgesel anestezi de kendi içerisinde ikiye ayrılmaktadır: spinal anestezi ve epidural anestezi
Spinal anestezi cerrahlar tarafından alt organlarda ve karında kullanılır. Spinal anestezi ilaçları sırtın alt tarafından enjekte edilir ve vücudun alt kısmını uyuşturur. Epidural anestezi ise genellikle doğum ağrısını hafifletmek ya da vücudun alt tarafı ile ilgili ameliyatlarda kullanılabilir. Epidural anestezi ilaçları omurga bölgesinde küçük bir kateter yoluyla uygulanmaktadır.
Genel anestezi neden yapılır?
Lokal anestezi yerine genel anestezi tercih edilmesinin birtakım nedenleri bulunmaktadır. Bazı durumlarda genel anestezi mi yoksa lokal anestezi mi uygulanacağı hastanın kendisine sorulabilir.
Genel anestezi ile lokal anestezi arasındaki tercih hastanın yaşına, sağlık durumuna ve kişisel tercihine göre şekillenebilir.
Genel anestezi yapılmasının nedenleri şu şekilde sıralanabilir:
- Ameliyatın uzun sürecek olması,
- Ameliyat sırasında kan kaybı yaşanmasının muhtemel olması,
- Göğüs ameliyatı gibi ameliyatlarda hastanın nefes alamayacak olması,
- Ameliyatın hastayı rahatsız hissettirecek olması,
- Hastanın yaşının küçük olması nedeniyle ameliyat sırasında sabit durmasının zor olması.
Genel anestezinin amaçları şu şekilde sıralanabilir:
- Analjezi: ağrıya verilen doğal tepkinin ortadan kaldırılması,
- Amnezya: hafıza kaybı,
- Hareketsizliğin sağlanması, motor reflekslerin ortadan kaldırılması,
- Bilinç kaybının sağlanması,
- İskelet kaslarının rahatlatılması.
Genel anestezide komplikasyon riski lokal anesteziye göre daha yüksektir. Bu nedenle eğer yapılacak ameliyat küçük çaplı bir ameliyat ise lokal anestezi tercih edilmesi daha istenen bir durumdur.
Genel Anestezi İle Ameliyat Öncesi Değerlendirmeler
Genel anestezi uygulanmadan önce hastada hangi genel anestezi ilaçlarının kullanılacağı, bu ilaçların miktarları ve hangi kombinasyonun uygulanacağı gibi hususlarda karar verebilmek için bir muayene gerçekleştirir.
Genel anestezi öncesi değerlendirmede hekimler şu faktörleri göz önünde bulundururlar:
- Vücut kitle indeksi (BMI)
- Sağlık geçmişi
- Yaş
- Kullanılan ilaçlar
- Alkol veya madde kullanımı
- Farmasötik ilaç kullanımı,
- Ağız, diş ve solunum yolları muayenesi,
- Boyun ve baş esnekliği muayenesi.
Bu hususların dikkatli bir şekilde değerlendirilmesi önem taşımaktadır. Örneğin hasta alkol veya madde kullandığından söz etmezse hastaya verilen genel anestezi ilacı miktarı yetersiz kalabilir. Bu da ameliyatın riskini arttırabileceği gibi hastanın ameliyat sırasında uyanmasına yol açabilir.
Genel Anestezinin Aşamaları
1937 yılında Arthur Ernest Guedel tarafından yapılan Guedel sınıflandırması anestezinin 4 aşamasını tanımlamaktadır. Modern anestezi uygulamaları anestezinin başlangıç hızı, genel güvenliği ve genel anesteziden uyanma süresini hızlandırmıştır. Ancak yine de anestezinin dört aşaması aynıdır:
Aşama 1: Genel Anestezinin Başlaması
Bu aşama genel anestezi ilaçları verilişi ile hastada bilinç kaybının gerçekleşmesi arasında geçen süreyi ifade eder. Hasta amnezyasız analjezi durumunda amnezyalı analjezi durumuna geçiş yapar.
Aşama 2: Eksitasyon Aşaması
Hastada bilinç kaybının gerçekleştiği aşamadır. Nefes alış ve kalp atış hızı artar, mide bulantısı göz bebeğinin büyümesi, nefes tutma gibi belirtiler ortaya çıkar.
Düzensiz kalp atışları ve kusma riski boğulma riskini arttırmaktadır. Hızlı bir şekilde uygulanan modern genel anestezi ilaçları eksitasyon aşamasını kısaltmayı amaçlamaktadır.
Aşama 3: Cerrahi Anestezi
Cerrahi anestezi aşamasında kaslar gevşer, kusma durur ve nefes alma normale döner. Göz hareketleri yavaşlar ve durur. Hasta artık ameliyata hazırdır.
Aşama 4: Aşırı Doz
Aşırı dozda genel anestezi ilaçları uygulaması beyin sapının ya da iliğin bastırılmasına yol açar. Bu durum solunum ve kardiyovasküler sistemin çöküşüne yol açar. Bu durumda anestezi uzmanının öncelikli amacı hastayı 3. Aşamaya geri döndürmek ve ameliyat süresince 3. Aşamada tutmaktır.
Genel Anestezi Nasıl Çalışır?
Genel anestezi durumunun çalışma mekanizması tam olarak bilinmemektedir. Sağlık uzmanlarının tahminlerine göre nöronal zarlardaki zar proteinlerinin aktivitesi değiştirilerek belirli proteinlerin büyümesi durumu gerçekleşmektedir.
Genel anestezi ilaçları alkol kadar basit (CH3CH2OH) ya da sevofluran kadar karmaşık (1,1,1,3,3,3-heksafluoro-2-(fluorometoksi)propan). Bu kadar farklı moleküllerle tek bir spesifik reseptörün aktifleştirilme olasılığı düşüktür.
Genel anestezi ilaçları merkezi sinir sistemi içerisinde birtakım bölgeleri etkilemektedir. Anestezinin başlaması açısından bu bölgelerin önemi bilinmemektedir. Bu bölgeler şunlardır:
- Serebral Korteks: Hafıza, dikkat, algı gibi fonksiyonlardan sorumlu olan beynin dış katmanı.
- Talamus: Duyu organlarından serebral kortekse gelen bilgileri aktarır ve uyku, uyanıklık, bilinç gibi fonksiyonları düzenler.
- Retiküler aktivasyon sistemi: Bu sistem uyku-uyanıklık döngüsünün düzenlenmesinde önem taşır.
- Omurilik: Vücuttan beyine, beyinden vücuda bilgi taşır. Refleksleri ve motor yapıları kontrol eden devreleri barındırır.
Kaynaklar:
