Kolonoskopi sağlık görevlisinin (genellikle gastroenterolog) kalın bağırsağın iç kısmını görmesini sağlayan prosedürdür. Kolonoskop adı verilen dört ayaklı, uzun, esnek ve parmak kalınlığında olan, ucunda bir kamera ve ışık kaynağı bulunan bir cihaz yardımıyla kolonoskopi gerçekleştirilir. Kolonoskop cihazının ucu anüsten içeri sokulur ve kamera yardımıyla kontrol edilerek yavaşça bağırsağın ilk bölümüne ilerletilir.
Kolonoskopi neden yapılır?
Kolonoskopi çok çeşitli nedenlerle yapılabilir. Kolonoskopi uygulamaları büyük çoğunlukla kolon kanseri (kalın bağırsak kanseri) taramalarında uygulanmaktadır. Diğer yandan dışkıda kan görülmesi, karın ağrısı, ishal, bağırsak düzeninde ciddi değişmeler ve kalın bağırsak röntgeninde ya da CT taramasında tespit edilen anormalliklerin nedenini belirlemek için de kolonoskopi uygulanabilir.
Polip veya kolon kanseri geçmişi olan bireyler ile ailesinde kalın bağırsak dışı kanser türleri ya da kolon kanseri ile ilgili hastalıklar bulunan kişilerin periyodik olarak kolonoskopi yaptırması önerilmektedir. Çünkü bu kişilerde polip ve kolon kanseri riski daha yüksektir.
Kolonoskopi uygulamasının ne sıklıkta yapılacağı daha önceki kolonoskopi taramalarında tespit edilen risklere ve anormalliklere bağlıdır. Yaygın öneriye göre kolon kanseri riski taşımayan sağlıklı kişilerde bile 50 yaşından itibaren her 10 yılda bir kolonoskopi yapılması önerilmektedir. Bu şekilde kalın bağırsak polipleri kansere dönüşmeden önce tespit edilebilecektir.
Kolonoskopiye Hazırlık
Kolonoskopi uygulamasının yapılabilmesi ve doğru sonuç alınabilmesi için bağırsağın tamamen temizlenmiş olması gerekmektedir. Hastalara temizlik hazırlığı ile ilgili bilgiler verilir. Genel olarak hastalara bol miktarda özel temizleyici sıvı içirilir. Birkaç gün boyunca sıvı beslenme veya laksatif kullanımı önerilebilir. Kolonoskopi öncesi hazırlık tavsiyelerine tam olarak uyulmaması takdirde uygulama sonuçsuz kalabilir. Kalın bağırsaktaki dışkı atıkları nedeniyle kameranın görüşü kısıtlanabilir ve kolonoskopi uygulamasının tekrarlanması gerekebilir.
Ayrıca kolonoskopi öncesinde birkaç gün boyunca lifli yiyecekler, çekirdekli yiyecekler gibi bazı besinlerin tüketilmemesi istenebilir.
Kolonoskopiden önce ilaç alınabilir mi? Kolonoskopi diyeti var mıdır?
Genel olarak ilaçların büyük bir kısmı kolonoskopi öncesinde kullanılabilir, ancak bu ilaçlardan bazıları kolonoskopi muayenesini etkileyebilir. Bu nedenle kullanmakta olduğunuz reçeteli ve reçetesiz ilaçların tamamı hakkında sağlık görevlisine bilgi verilmelidir.
Aspirin ilaçları, warfarin (Coumadin) gibi kan incelticiler, artrit ilaçları, insülin ve demir ilaçları kolonoskopi öncesinde doktorunuzun bilmesi gereken ilaçlardır. Ayrıca hastanın sahip olduğu alerji ve diğer önemli hastalıklar hakkında da görevliye bilgi verilmelidir.
Geçmişte enfeksiyonları engellemek amacıyla herhangi bir ameliyat veya diş tedavisi öncesinde antibiyotik kullanımı söz konusu oldu ise bu konuda da görevliye bilgi verilmelidir.
Kolonoskopi nasıl yapılır?
Kolonoskopi öncesinde damar içi sıvılar başlatılır ve kalp ritmi, kan basıncı ve kandaki oksijen miktarının takip edilmesi için hasta bir monitöre bağlanır. Ağrıyı hafifletmek ve hastadaki kaygıyı azaltmak için genellikle damar yoluyla yatıştırıcı ilaçlar verilerek hastanın uykulu ve gevşek hissetmesi sağlanır. Gerekirse bu ilaçlar kolonoskopi sırasında tekrar verilebilir. Kolonoskopi genellikle karın bölgesinde hafif bir baskı, ağrı ve şişkinliğe yol açabilir. Ancak ilaçların da yardımıyla bu etkiler tolere edilmekte ve ağrıya neden olmamaktadır.
Kolonoskop cihazının anüsten içeri girmesi için hasta sol tarafına dönerek yatar. Kalın bağırsağın ucuna ya da küçük bağırsağın son bölümüne ulaşıldığında kolonoskop yavaşça geri çekilir ve böylece kalın bağırsak dikkatli bir şekilde izlenir.
Kolonoskopi ne kadar sürer?
Kolonoskopi yaklaşık 15-60 dakika arasında sürmektedir. Eğer bir sebeple kalın bağırsağın tamamı görüntülenemez ise hekiminiz başka bir tarihte kolonoskopi uygulamasını tekrar etmek isteyebilir ya da röntgen veya CT taraması gibi başka bir görüntüleme yöntemine başvurabilir.
Kolonoskopide anormal bir durum tespit edilirse ne olur?
Kolonoskopi sırasında tespit edilen anormal bir bölgenin daha iyi incelenmesi gerekirse kolonoskop cihazındaki bir kanalın ucunda yer alan kıskaç ile biyopsi numunesi (doku örneği) alınabilir. Alınan biyopsi numunesi patolog tarafından mikroskop altında incelenmek üzere patoloji laboratuvarına gönderilir.
Kolonoskopi kanama nedeniyle yapılıyorsa kanama bölgesi alınan dokular sayesinde tespit edilebilir ve kanama çeşitli şekillerde kontrol altına alınır. Polipler varsa (kansere dönüşebilecek iyi huylu oluşumlar) bunlar neredeyse her zaman kolonoskop yardımıyla alınabilmektedir. Bu poliplerin büyük çoğunlukla iyi huylu olmakla beraber kalın bağırsak kanserini önlemek için alınması istenebilir.
Normal koşullar altında bu anlatılan uygulamaların hiçbiri ağrıya neden olmaz. Biyopsi alınması kanser şüphesi olduğu anlamına gelmez. Başka birçok sebepten dolayı biyopsi numunesi alınabilir.
Kolonoskopi Sonrası
Kolonoskopi sonrasında, verilen ilaçların etkisinin tamamen geçmesi için hasta 1-2 saat süreyle gözlem alanında tutulur. Kolonoskopi öncesine veya esnasında hastaya yatıştırıcı verildiyse hasta kendini iyi hissetse dahi bir süre araç kullanmamalıdır. Hastayı eve bir başkası götürmelidir.
Günün geri kalanı boyunca hastanın reflekslerinde ve düşünme becerisinde bir bozulma görülebilir. Bu nedenle araba, iş makinesi kullanma gibi faaliyetlerden kaçınılmalı, ayrıca gün boyunca önemli kararlar alınmamalıdır. Hastada karın ağrısı ve şişkinlik şikayetleri var ise gaz çıkarmak iyi gelecektir.
Kolonoskopi sırasında poliplerin alınması veya başka müdahalelerin gerçekleşmesi halinde hastanın beslenmesi veya faaliyetleri bir süre için sınırlanabilir.
Hasta kolonoskopi biriminden ayrıldıktan sonra bulgular hastayla müzakere edilebilir. Ancak bazı durumlarda kesin bir teşhisin konulabilmesi için biyopsi numunelerinin patoloji sonuçları beklenmelidir. Bu birkaç gün sürebilir.
Kolonoskopi Komplikasyonları ve Alternatif Uygulamalar
Kolonoskopi komplikasyonları nadir görülen durumlardır. Kolonoskopi bu konuda eğitilmiş ve deneyim kazanmış hekimler tarafından uygulanmaktadır. Bu nedenle komplikasyonlar ortaya çıksa bile çok hafiftir.
Biyopsi veya poliplerin alındığı bölgede kanama görülebilir. Ancak bu kanama çoğunlukla hafiftir ve kolonoskop yardımıyla kontrol edilebilir. Kolonoskopi esnasında şiddetli kanama son derece nadir bir durumdur.
Kolonoskopi bağlantılı diğer komplikasyonlar kullanılan yatıştırıcılarla, ilaçların enjekte edildiği damar girişi bölgesindeki tahriş vb. ilgili olabilir. Ayrıca kalp ve akciğer hastalarında bazı hafif komplikasyonlar görülebilir. Ancak tüm bunlar hastaların yüzde 1’inden azında görülmektedir.
Bu komplikasyonlar nadir olmakla birlikte hastaların bu komplikasyonlar hakkında bilgi edinmesi, gerektiğinde hızlı şekilde müdahale edilebilmesi için önemlidir. Kolonoskopi sonrası karın ağrısı, rektal kanama, ateş ve titreme gibi belirtiler ortaya çıktığında doktora başvurulmalıdır.
Kalın bağırsak problemlerini teşhis etmenin en iyi yollarından biri kolonoskopi muayenesidir. Kolonoskopi uygulamasının alternatiflerinin uygulaması son derece sınırlıdır. Baryum lavmanı X-ray ışınlarıyla gerçekleştirilen, ancak doğruluğu daha az olan bir uygulamadır. Kolonoskopiye göre problemleri gözden kaçırma ihtimali daha yüksektir. Diğer yandan baryum lavmanı ile herhangi bir problem tespit edilse bile biyopsi alınması için yine kolonoskopi gerekli olacaktır.
Sanal kolonoskopi nedir?
Kolonoskopi alternatiflerinden biri de sanal kolonoskopi uygulamasıdır. Sanal kolonoskopi CT taraması yoluyla kalın bağırsağının görüntülerinin elde edilmesini sağlayan bir tarama yöntemidir. Kalın bağırsağın görüntüleri CT görüntüleri ile oluşturulur, dolayısıyla bunlar gerçek görüntüler değildir. Sadece sanal görüntülerdir.
Sanal kolonoskopi öncesinde laksatif yardımıyla bağırsak temizlenir. Muayene süresince anüs bölgesinden bir tüp sokulur ve kalın bağırsağa hava verilir. Kalın bağırsak şiştikten sonra CT taraması gerçekleştirilir. Tarama sonuçları analiz edilerek kalın bağırsağın sanal bir görüntüsü oluşturulur. Doğru bir şekilde uygulandığında sanal kolonoskopi etkili bir yöntemdir. Kolonoskopi ile tespit edilemeyen katlanmış dokuların ardında kalmış anormallikleri bile tespit edebilir.
Bununla birlikte sanal kolonoskopi bazı sınırlılıklara sahiptir:
- Kolonoskopi ile kolaylıkla görülebilen 5 mm’den küçük poliplerin sanal kolonoskopi ile tespit edilmesi zordur.
- Polip şeklinde olmayan ve çıkıntı yapmayan düz yapılı kanser türlerinin sanal kolonoskopi ile tespit edilmesi zordur.
- Sanal kolonoskopi tespit edilen poliplerin alınmasına yardımcı olmaz. Halbuki kolonoskopi uygulanan hastaların yaklaşık %30 ila %40’ında polip tespit edilmektedir. Bu poliplerin alınması için yine kolonoskopi uygulaması gerekecektir. Bu nedenle kuvvetli polip şüphesi oluşan kişilerde işlemin iki kez tekrarlanmaması için sadece kolonoskopi tercih edilmektedir.
- Sanal kolonoskopi uygulamasında hasta bir miktar radyasyona maruz kalır.
- Sanal kolonoskopi biyopsi ile alınması gereken ve gerekmeyen anormal lezyonlar arasında ayrım yapan yeni tekniklerin kullanımına izin vermemektedir.
Bu sınırlılıkları nedeniyle sanal kolonoskopi polip veya kolon kanseri riski altında bulunan bireyler için birincil tarama yöntemi olarak tercih edilmez. Şu anda sadece normal polip ve kolon kanseri riski altında bulunan kişiler için kontrol amaçlı muayenelerde kullanılmaktadır.
