Periferik nöropati periferik sinir sistemi ile ilgili bir hastalıktır. Periferik sinir sistemi beyin, omurilik veya merkezi sinir sistemindeki sinirleri vücudun geri kalanına bağlayan sistemdir. Bu sinirler:
- Kollara
- Ellere
- Ayaklara
- Bacaklara
- İç organlara
- Ağıza
- Yüze bağlanır.
Bu sinirlerin görevi fiziksel duyularla ilgili sinyalleri beyine geri göndermekle yükümlüdür.
Periferik nöropati bu sinirlerin hasar veya zarar görmesi nedeniyle işlev görememesi durumunda ortaya çıkan bir hastalıktır. Bu işlev bozukluğu sinirlerin normal bir şekilde çalışmasını engeller. Örneğin vücutta bir ağrı yokken beyne ağrı sinyalleri gönderilebilir ya da vücutta can yakıcı bir durum varken beyne ağrı sinyalleri gitmeyebilir. Periferik nöropati hastalığı
- Bir yaralanma
- Sistemik hastalık
- Enfeksiyon
- Kalıtsal bir hastalık
Nedeniyle ortaya çıkabilir. Periferik nöropati hastalığı rahatsızlık verici bir durumdur. Ancak tedavi son derece faydalı olmaktadır. Periferik nöropati tedavisi sürecinde en önemli şey Periferik nöropati hastalığının geri plandaki ciddi bir hastalıktan kaynaklanıp kaynaklanmadığının tespit edilmesidir.
Periferik nöropati türleri nelerdir?
Periferik nöropati hastalığının 100’den fazla türü bulunmaktadır. Bunlardan her birinin belirtileri ve tedavi süreci birbirinden farklı olabilir. Periferik nöropati vakaları sinir hasarının türüne göre de sınıflandırılmaktadır. Burada mononöropati ve polinöropati türleri detaylı olarak incelenecektir.
1. Mononöropati
Tek bir periferik sinir hasarı olması durumuna mononöropati adı verilir. Bir kaza gibi fiziksel yaralanma veya travma mononöropati nedenleri arasında en yaygın olandır. Uzun süre hareketsiz kalma (tekerlekli sandalyede veya tedavi süresince yatakta) nedeniyle bir sinirin hasar görmesi mononöropati vakasını tetikleyebilir.
Karpal tünel sendromu yaygın bir mononöropati türüdür. Karpal tünel sendromu bilek boyunca uzanan sinirin sıkışması şeklinde sinirin aşırı kullanımı durumudur. Yaptığı iş gereği el ve el bileği ile aynı işi yapan kişiler (örneğin montaj işçileri, fiziksel işçiler ve uzun saatler bilgisayar kullanan kişiler) daha büyük risk altındadır.
Sinir hasarı elde uyuşukluk, karıncalanma, olağandışı hisler ve baş parmak, işaret parmağı ve orta parmakta ağrıya neden olur. Eldeki uyuşma nedeniyle kişi gece aniden uyanabilir veya saç kurutma makinesi kullanmak gibi hareketlerde zorlanabilir. Zaman içerisinde karpal tünel sendromu el kaslarını zayıflatır. Ayrıca el ve omuzda ağrı, karıncalanma veya yanma hissedileblir.
2. Polinöropati
Polinöropati en fazla görülen Periferik nöropati türüdür. Aynı anda vücudun birden fazla bölgesindeki periferik sinirlerin hasar görmesi durumunda ortaya çıkar. Polinöropati birçok nedenden kaynaklanabilir. Örneğin alkol bağımlılığı gibi durumlarda belirli toksinlere maruz kalmak, yetersiz beslenme (özellikle B vitamini eksikliği) ve kanser veya böbrek yetmezliği gibi hastalıklardan kaynaklanan komplikasyonlar polinöropati vakalarına neden olabilir.
Kronik polinöropati vakalarının en yaygın türü diyabet hastalarında ortaya çıkan diyabetik nöropati vakasıdır. Kan şekeri yeterince düzenlenmeyen kişilerde diyabetik nöropati daha şiddetli seyretmektedir. Daha az yaygın olsa da diyabet mononöropati vakasına da neden olabilir.
Polinöropati belirtileri şunlardır:
- Karıncalanma,
- Uyuşma,
- Kol ve bacaklarda his kaybı
- El ve ayaklarda yanma hissi
Kronik polinöropati hastalarında genellikle ısı ve ağrıya karşı duyarlılık kaybolduğundan bu kişiler bir yaralanma ya da uzun süreli baskı sonucunda kendisini yakabilir veya açık yaralar meydana gelebilir. Organlara hizmet eden sinirlerin etkilenmesi halinde ishal veya kabızlık, idrar veya tuvalet tutamama gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Ayrıca cinsel disfonksiyon veya anormal düşük tansiyon ortaya çıkabilir.
En ciddi polinörapati türü Guillain-Barre sendromudur. Guillain-Barre sendromu vücudun bağışıklık sisteminin sinirlere omurilikten ayrılır ayrılmaz saldırması durumunda aniden ortaya çıkar. Guillain-Barre belirtileri aniden ortaya çıkar ve hızlıca şiddetlenebilir. Bazen de felç durumuna yol açabilir. Guillain-Barre belirtileri arasında kolların üst kısmına doğru yayılan güçsüzlük ve karıncalanma yer alır. Daha şiddetli Guillain Barre belirtileri ise kan basıncı problemleri, kalp ritmi problemleri ve zorlukla nefes alma ortaya çıkabilir. Ancak hastalığın şiddetine bağlı olarak erken tedavi başlatılması durumunda iyileşme oranı daha yüksek olmaktadır.
Periferik Nöropati Belirtileri Nelerdir?
Periferik sinirler üçe ayrılır:
- Cilde bağlanan duyusal sinirler
- Kaslara bağlanan motor sinirler
- İç organlara bağlanan otonomik sinirler
Periferik nöropati tek bir sinir grubunu etkileyebileceği gibi üç sinir türünü de etkileyebilir.
Periferik nöropati belirtileri şunlardır:
- Ellerde ve ayaklarda karıncalanma,
- Sıkı bir eldiven veya çorap giymiş gibi hissetme,
- Keskin ağrı, bıçak saplanıyormuş gibi hissetme
- Ellerde veya ayaklarda uyuşukluk
- Kollarda ve bacaklarda güçsüzlük, ağırlaşma,
- Elde taşınan şeyleri düşürme,
- Ciltte incelme
- Kan basıncında düşme
- Özellikle erkeklerde cinsel disfonksiyon
- Kabızlık
- Sindirim problemleri
- İshal
- Aşırı terleme
Bu belirtiler başka hastalıkların da belirtileri olabilir. Bu nedenle belirtiler doktora tam olarak detaylı bir şekilde anlatılmalıdır.
Periferik nöropati neden olur?
Ailesinde Periferik nöropati hastalığı bulunanlarda hastalık daha yaygın görülmektedir. Ancak çeşitli faktörler ve başka hastalıklar da Periferik nöropati hastalığına yol açabilir.
1. Genel Hastalıklar
Diyabetik sinir hasarı en yaygın görülen nöropati türlerinden biridir. Bu uyuşukluk, ağrı ve kol ve bacaklarda his kaybına neden olabilir. Nöropati riski şu kişilerde daha yüksektir:
- Fazla kilolu kişilerde
- Yüksek tansiyon
- 40 yaş üstü kişiler
- Diyabet hastaları
Chicago Üniversitesi Periferik Nöropati Merkezi’ne göre diyabet hastalarının %60’ında bir tür sinir hastalığı bulunmaktadır. Bu hasar genellikle kan şekeri düzeyinin yüksek olmasından kaynaklanmaktadır.
Sinir hasarına yol açan hastalıklar arasında şunlar da yer alır:
- Vücutta yüksek miktarda toksin birikmesi ve sinir dokusu hasarı oluşan böbrek hastalıkları,
- Vücudun yeterince tiroit hormonu üretemeyip vücudun su toplamasına yol açan ve çevre dokularda baskı yaratan hipotiroit
- Kronik iltihaba yol açan, sinirlere yayılan ve çevre sinirlerdeki bağlayıcı dokulara hasar veren hastalıklar
- Sinir sağlığı ve sinir işlevleri için E, B1, B6 ve B12 vitaminlerinin eksikliği
2. Yaralanmalar
Fiziksel yaralanma sinir yaralanmalarının en yaygın nedenlerinden biridir. Araba kazaları, yüksekten düşmeler veya kırıklar sinir hasarına yol açan fiziksel yaralanma türleri arasındadır. Hareketsizlik, belirli bir pozisyonda uzun süre durmak da nöropatiye neden olabilir. Eldeki hisleri ve hareketleri destekleyen dirsekteki orta sinir üzerinde baskının artması karpal tünel sendromuna yol açar. Karpal tünel sendromu periferik nöropati hastalığının en yaygın türlerindendir.
3. Alkol ve Toksinler
Alkol sinir dokuları üzerinde toksik bir etki yapar. Bu nedenle şiddetli alkoliklik durumundaki kişilerde periferik nöropati daha sık görülmektedir.
Yapıştırıcı, çözeltiler ve böcek ilacı gibi maddelere bağımlılık ya da iş nedeniyle kullanırken maruz kalma sonucunda toksik kimyasallara maruz kalmak da sinir hasarına yol açabilir. Ayrıca kurşun veya cıva gibi ağır metallere maruz kalmak da periferik nöropati hastalığına yol açabilir.
4. Enfeksiyon ve Otoimmun Bozuklukları
Belirli virüsler ve bakteriler sinir dokularına doğrudan hasar verir.
Herpes simplex, kuşpalazı ve zona hastalığına yol açan varicella-zoster virüsü ve Epstein-Barr virüsü duyu sinirlerine hasar verir ve aniden ağrı yapar.
Laym hastalığı gibi bakteriyel enfeksiyonlar da tedavi edilmediği takdirde periferik nöropati hastalığına yol açabilir. HIV veya AIDS hastalarında da periferik nöropati görülebilir.
Römatoid artirit ve lupus gibi otoimmun hastalıkları periferik sinir sistemini çeşitli yollarla etkiler. Kronik iltihap ve vücuttaki dokuların hasar görmesi, iltihabın vücuda yaptığı baskı gibi durumların hepsi kol ve bacaklarda şiddetli sinir hasarına yol açabilir.
5. İlaçlar
Belirli ilaçlar da sinir hasarı durumuna yol açabilir. Bu ilaçlar şunlardır:
- Felç tedavisinde kullanılan anticonvülsanlar,
- Bakteriyel enfeksiyonlarla mücadele amaçlı ilaçlar,
- Bazı tansiyon ilaçları,
- Kanser tedavisinde kullanılan ilaçlar
The Journal of Family Practice dergisinde yayınlanan güncel bir araştırmaya göre kolesterolü düşürmek ve kardiyovasküler hastalıkları önlemek için kullanılan statin ilaçları sinir hasarına yol açabilir ve periferik nöropati riskini arttırabilir.
Periferik Nöropati nasıl anlaşılır? Periferik nöropati teşhisi nasıl yapılır?
Öncelikle, doktorunuz fiziksel bir muayene gerçekleştirecek ve sağlık geçmişiniz hakkında sorular soracaktır. Eğer bu belirtilerin periferik nöropati hastalığından kaynaklanıp kaynaklanmadığı kesin bir şekilde tespit edilemezse şu tahliller yapılacaktır:
- Kan tahlili yoluyla vitamin ve kan şekeri düzeyleri tespit edilir ve tiroit hormonunun düzeyine bakılır.
- CT taraması veya MR (Emar) çekilerek bel fıtığı veya tümör gibi sinir üzerine baskı yapan bir durum olup olmadığına bakılır.
- Bazı durumlarda doktorunuz bir sinir biyopsisi yapmak isteyecektir. Bu test, mikroskop altında incelenmek üzere küçük bir miktar sinir dokusu alınmasını içeren küçük bir operasyondur.
Elektromiyografi
Elektromiyografi vücudun sinir sinyallerinin kaslara nasıl yayıldığını gösteren bir testtir. Bu test için doktorunuz kasınıza küçük bir iğne yerleştirir. Daha sonra kasınızı hafifçe hareket ettirmeniz istenir. İğne yoluyla kaslarda ilerleyen elektrik miktarı ölçülür. Bu test sırasında kişi aşı vuruluyormuş gibi hissedilir. Bazen bölge birkaç gün boyunca ağrıyabilir.
Sinir İletim Çalışması
Sinir iletim çalışmasında doktor teninize elektrotlar yerleştirir. Daha sonra çok düşük miktarlarda elektrik verilerek sinirlerin sinyalleri düzgün bir şekilde iletip iletmediğine bakılır. Bu işlem sırasında çok hafif acı hissedilebilir ancak işlem sonrasında ağrı devam etmeyecektir.
Periferik Nöropati Tedavisi
Periferik nöropati tedavisi hastalığın neyden kaynaklandığına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Eğer Periferik nöropati hastalığının sebebi diyabet ise belirli kan şekerinin kontrol edilmesi önem taşır. Eğer hastalığın sebebi belirli bir vitamin eksikliği ise bu eksiklik giderilmeye çalışılır. Bu ve benzeri Periferik nöropati tedavisi süreçleri sonrasında kişi normal faaliyetlerini devam ettirebilir. Bazen birden fazla tedavi yöntemi bir arada uygulanabilir.
1. Ağrı Kesiciler
Asetaminofen (Tylenol) ve steroit olmayan anti-inflamatuvar ilaçlar (aspirin ve ibuprofen) hafif düzeydeki ağrıyı kontrol etmede yararlı olacaktır. Bu ilaçların çok fazla alınması durumunda ilaçlar karaciğer veya mide işlevini etkileyebilir. Bu nedenle bu ilaçların uzun süre kullanılmasından kaçınılmalıdır. Özellikle alkol kullanan kişiler bu ağrı kesicileri uzun süre kullanmamalıdır.
2. Reçeteli İlaçlar
Periferik nöropati tedavisi sürecinde reçeteli ağrı kesici ilaçlardan da yararlanabilir. Bu ilaçlar arasında narkotik ilaçlar, bazı antiepileptik ilaçlar ve bazı antidepresanlar yer almaktadır. Periferik nöropati tedavisinde kullanılan ilaçlar arasında şunlar yer alır:
- Siklooksijenaz-2 inhibitörleri
- Tramadol
- Kortikosteroid enjeksiyonları
- Gabapentin veya pregabalin gibi felç ilaçları
- Amitriptilin gibi antidepresanlar
- Serotonin norepinefrin geriakım inhibitörü olan Cymbalta
Erkeklerde cinsel disfonksiyon için kullanılan ilaçlar şunlardır:
- Sildenafil (Viagra)
- Vardenafil (Levitra, Staxyn)
- Tadalafil (Cialis)
- Avanafil (Stendra)
3. Tıbbi Tedaviler
Doktorunuz Periferik nöropati tedavisi süresince hastalığı tedavi etmek için çeşitli tıbbi tedaviler uygulayabilir. Plazmaerez kandaki potansiyel antikorları yok etmek için kullanılan bir kan naklidir. Eğer bir sinir bloğu sözkonusu ise doktorunuz sinirlere doğrudan bir anestetik uygulayacaktır.
4. Transkutanöz Elektriksel Sinir Stimülasyonu
Transkutanöz elektriksel sinir stimülasyonu (deri içinden elektrikle sinir uyarımı) her hasta için işe yaramaz. Ancak ilaçsız bir tedavi olması nedeniyle birçok kişi bu tedaviyi tercih etmektedir. Transkutanöz elektriksel sinir stimülasyonu süresince deriye yerleştirilen elektrotlar yoluyla cilde düşük miktarlarda elektrik gönderilir. Bu tedavinin amacı beyne ağrı sinyalleri gönderen sinirleri durdurmaktır.
5. Ergonomik Atel Kullanımı
Ergonomik atel kullanımı periferik nöropati hastalığının
- Ayakları
- Bacakları
- Kolları
- Elleri
Etkilemesi halinde kullanılır.
Bu ateller vücutta rahatsızlığın bulunduğu bölgeyi destekler, ağrıyı azaltır. Örneğin bir atel kullanarak dirsek ya da bilek belirli bir pozisyonda tutulabilir. Böylece özellikle karpal tünel sendromundan kaynaklanan ağrılar azaltılabilir.
6. Özbakım
Reçetesiz ağrı kesicilere ek olarak birçok kişi periferik nöropati tedavisi sürecinde,
- Kayropraktik bakım
- Akupunktur
- Masaj
- Meditasyon
- Yoga
Gibi etkinliklerden yararlanmaktadır.
Hafif ve düzenli egzersizler rahatsızlığı azaltmaya yardımcı olur.
Alkol ve sigara kullanan kişiler bu alışkanlıklarını bırakmalıdır. Hem alkol hem de tütün ürünleri sinir hasarını şiddetlendirir ve uzun süre kullanılması halinde sinir hasarına neden olur.
Evde Alınabilecek Önlemler
Periferik nöropati hastasıysanız ev kazalarına karşı daha fazla risk altındasınız demektir. Güvenliğiniz için aşağıdaki önlemleri alınız:
- Evde iken mutlaka ev ayakkabısı ya da terlik giyiniz,
- Zeminde kaymaya neden olarak faktörleri elimine ediniz,
- Duş alırken kullanacağınız suyun sıcaklığını eliniz ya da ayağınızla değil dirseğiniz ile ayarlamaya çalışınız,
- Banyo veya küvette tutamak montajı yaptırınız,
- Banyoda ve tuvalette kaymayı önleyici paspas kullanınız,
- Belirli bir pozisyonda uzun saatler sabit kalmayınız. Her yarım saatte bir hareket ediniz. Özellikle oturarak çalışanlar bu konuya dikkat etmelidir.
Periferik nöropati nasıl engellenir?
Aile sağlık geçmişinde Periferik nöropati hastalığı var olsa bile aşağıdaki önlemleri alarak Periferik nöropati hastalığına yaklanmayı önleyebilirsiniz:
- Alkol kullanmamak
- Sigara kullanmamak
- Sağlıklı beslenmek
- Düzenli egzersiz yapmak
- İşyerinde veya okulda maruz kalıyor olabileceğiniz toksinlerin neler olduğunu bilmek,
- Özellikle dövüş sporlarında ayaklarınızı korumak
Diyabet hastaları ayaklarına özellikle dikkat etmelidir. Diyabet hastaları ayaklarını her gün yıkamalı ve nemlendirici kullanmalıdır.
